Μια κριτική στο άρθρο του Μάριου Νικολινάκο για την Ελληνική Πολεμική Βιομηχανία (ΕΑΒ) και το ξένο κεφάλαιο
Η κριτική που έκανα στο παραπάνω άρθρο του Μάριου Νικολινάκου δημοσιευθηκε στο περιοδικό ΑΝΤΙ το 1976
Οι σκέψεις γύρω στὶς ἐπενδύσεις ξένου κεφαλαίου στὴν Ἑλλάδᾳ εἶναι τὸ θέμα ποὺ ἀπασχολεῖ ἐδῶ καὶ ἀρκετὸ καιρὸ τοὺς κάθε λογῆς οἰκονομολόγους στὴν Ἑλλάδα. Ὁ τρόπος ποὺ γίνονται δείχνει ὄχι µόνο τὸ βαθμὸ ὠριμότητος τοῦ συγγραφέα, ἀλλὰ πολὺ περισσότερο τὴν ἰδεολογική του τοποθέτηση, βασικὸ κλειδὶ τῆς ποιοτικῆς τους στάθµης γιὰ τὴν πολιτική τους συνέπεια: πές µου πῶς ἀσκεῖς τὴν κριτική σου, νὰ σοῦ πῶ ποιὸς εἶσαι καὶ τί ζητᾶς. Φυσικὰ στὶς περισσότερες περιπτώσεις, ἡ χωρὶς μεθοδολογία κριτικὴ ἐκφυλίζεται σ᾿ ἕνα ἁπλὸ σχόλιο, ποὺ δὲν δείχνει οὔτε τὸ ἀντικείμενο καθαρὰ οὔτε δίνει λύσεις.
Ένας από εκείνους που ασχολούνται κριτικά με οικονομικά θέματα της Ελλάδος είναι και ο Μάριος Νικολινάκος. Σαν θεωρητικός έχει γράψει αναρίθμητες μελέτες, όπου προσπαθεί να λάβει θέση ανάμεσα στα άλλα και με τις „βραχυχρόνιες και μακροχρόνιες προοπτικές της ελληνικής οικονομίας“ („ΑΝΤΙ“, 26/27 της 6 Σεπτ. 1975). Επειδή δε σ’ ένα από τα τελευταία του άρθρα („Οικονομικός Ταχυδρόμος“ 1129 της 25 Δεκεμβρίου 1975) έκανε έκλληση στους αναγνώστες του “να κουβεντιάζουμε, να μην εκφράζει ο καθένας μας τις απόψεις τουρηξικλελευθα, χωρίς αναφορά σε άλλους που έχουν εκφρασθεί πάνω στο ίδιο θέμα, αποφάσισα να κάνω μια κριτική της κριτικής του πάνω στην ίδρυση στην Ελλάδα μονάδας επισκευής αεροπλάνων. Η σκληρή γλώσσα της κριτιής δεν προτίθεται να θίξει τον Νικολινάκο και δεν προέρχεται εκ του πονηρού. Είναι καλοθέλητη.
Στην συγκεκριμένη περίπτωση πρόκειται για την κριτική – σχόλιο του Νικολινάκου στο „ΑΝΤΙ“, 17 της 24 Ιανουαρίου 1976 που αφορά στο συσχετισμό „ελληνική πολεμική βιομηχανία και ξένο κεφάλαιο“. Ο συγγραφέας, αναφερόμενος στην ίδρυση της κρατικής Ἑλληνικῆς Αεροπορικής Βιομηχανίας (ΕΑΒ), κατακρίνει προφανῶς τὴν κυβέρνηση Καραµανλῆ, γιατὶ στὴ σύµβαση ποὺ ὑπόγραψε μὲ τὴν ἑταιρία Λόκχηντ τῶν ΗΠΑ, ἡ ὁποία ἄντιπροσωπεύει καὶ τέσσερις ἄλλες ἑταιρίες ἐπίσης ΗΠΑ, ποὺ θὰ προµηθεύουν τὴν ἀπαραίτητη τεχνολογία,
α) προτίμησε τὴν κοινοπραξία τῆς Λόκχηντ καὶ ὄχι μιὰ γαλλική ἑταιρία,
β) στὴν ὑπογραφεῖσα σύµβαση μένει ἡ ΕΑΒ ἐξαρτημένη ἀπὸ τὴν τεχνολογία ποὺ θά τῆς χορηγεῖ ἡ κοινοπραξία τῆς Λόκχηντ.
Αὐτὰ τὰ δύο κομμάτια τοῦ προβλήματος, τὰ ὁποία σηµειωτέον ὅτι εἴναι τὰ συμπεράσματα ποὺ βγαίνουν ἀπὸ τὴ µελέτη τοῦ παραπάνω σχολίου καὶ δὲν αποτελοῦν κὰν θέσεις του, θέλουν πρῶτα μιὰ διευκρίνιση: ἂν µείνουν σὰν ἐρωτήσεις, ὅπως τὶς διατύπωσα πιὸ πάνω, ἀποτελοῦν τὸ πλαίσιο μιᾶς μελέτης ἀστικῆς οἵκονοµολογίας, μὲ συνέπεια, ἀφοι φέρουν μιὰ γυροβολιά, νὰ ἐπιστρέψουν στὸ τέλος τῆς μελέτης στὸ σημεῖο ἐκκινήσεώς τους. Αν ἔχουν ὅμως τὴν πρόθεση νὰ προβληµατίσουν, πρέπει νὰ μποῦν ἀλλιῶς. Μπήκανε λοιπὸν σωστά:
Ας δοῦμε πρῶτα τὸ πρόβλημα ἀπὸ οἰκονομικὴ σκοπιά. Ἡ Ἑλλάδα, μιὰ ὑποανάπτυκτη χώρα τῆς καπιταλιστικῆς περιφέρειας, ἔχει ἐξαρτήσει τὴν οἰκονομική της ἀνάπτυξη ἀπὸ τὶς ἐπενδύσεις τοῦ ξένου κεφαλαίου. Τοῦτο δὲν ἔγινε προγραμματισμένα, ἀλλὰ εἶναι συνέπεια τῆς θέσης της καὶ τοῦ βαθμοῦ καὶ τοῦ εἴδους ἀναπτύξεὡς τῆς ἐθνικῆς της τάξης, ποὺ φρόντισε μὲ τὸν νόµο 2687 νὰ κατοχυρώσει τὰ εἰδικὰ συμφέροντά της. Ὅμως καὶ οἱ ντόπιες ἔπενδύσεις ὑπάγονται οὐσιαστικὰ κάτω ἀπὸ τὸν ἔλεγχο τοῦ µονοπωλιακοῦ κεφαλαίου τῶν δυτικῶν µητροπόλεων, οἱ ὁποῖες, µέσω τῶν γιγαντιαίων διαστάσεων πολυεθνικῶν ἑταιριῶν, τῶν διαφόρων κρατικῶν καὶ διακρατικῶν χρηµατοδοτικῶν ὀργανισμῶν, καθὼς καὶ ἄλλων ὀργανισμῶν προγραµµατισμοῦ καὶ ἀναπτύξεως, εἶναι σὲ θέση νὰ ἐλέγχουν ὅλο τὸ κύκλωμα πρώτων ὑλῶν, τῆς βιοµηχανικῆς παραγωγῆς καὶ διαθέσεως τῶν ἀγαθῶν. Ἡ μορφὴ αυτή τοῦ καπιταλιµοῦ, ὁ σημερινὸς ἱμπεριαλισμός, ὅχι µόνο ἐλέγχει τὸν τρόπο καὶ τὸ εἶδος τῆς παραγωγῆς στἰς χῶρες τῆς περιφέρειας, ἀλλὰ καὶ ἐφαρμόζει ἐπιστημονικὰ ἐρευνημένους τρόπους δημισυργίας ὄχι µόνο οἰκονομικῶν μά καὶ πολιτικῶν, ἰδεολογικῶν κ.ἄ κρὶσεων, τόσο στὸ ἐσωτερικὸ μιᾶς χώρας, ὅσο καὶ μεταξὺ δύο ἢ περισσοτέρων χωρῶν. Κάτω ἀπ αὐτὲς τὶς προὔποθέσεις, τὸ γιατί ἡ «γαλλική λύση (θὰ) ἦταν απ τὰ συμφέροντα τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καλύτερη» (Νικολινάκος) εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ μυστικὰ τὰ ὁποῖα ὁ Νικολινάκος οὔτε «καὶ µόνο ἀπὸ οἰκονομινοὺς λόγους», τοὺς ὁποίους ὅμως ἁπλῶς μνημονεύει χωρὶς νὰ παραθέτει οὔτε ἕναν ἀριθμό, μπορεί νὰ μᾶς ἐξηγήσει. Τὸ σπουδαιότερο όμως ἐδῶ δὲν εἶναι οἱ ἀριθμοί. Ποῦ ἀναφέρεται ἡ σχέση τῶν πολεμικῶν ἐξαπλισμῶν ἀνόμεσα στὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν Τουρκία καὶ ἡ σχέση τους στὴν καπιταλιστικἡ περιφέρεια σὲ ἀντιδιαστολὴ μὲ τὴν κρίση ἀνάμεσά τους ποὺ ἔχει προκαλέσει ἡ σφήνα τῆς Κύπρου καὶ ἡ προετοιµαζόµενη ἐναλλακτικὴ κρίση γιὰ τὶς πρώτες ύλες τοῦ Αἰγαίου: Στὸ σχῆµα σὐτὸ ἡ δημιουργία ψευτοβιομηχανίας ἐπισκευῆς καὶ ἴσως συναρμολογήσεως ἀεροπλάνων, ἁρμάτων κλπ. τόσο στὴν Ἑλλάδα ὅσο καὶ στὴν Τουρκία εἶναι ἡ συνέπεια τῶν τρομερῶν ἐξοπλισμῶν στοὺς ὁποίους ὠθοῦνται καὶ οἱ δυο αὖτὲς χῶρες, ποὺ κι αὐτὸ μὲ τὴ σειρά του εἶναι συνέπεια τῆς θέσεως τους τόσο στὴν καπιταλιστική περιφέρεια ὅσο καὶ στη διαχωριστική γραμμὴ τῶν χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβιας. Καί αυτό, τὸ τελενταῖο, περισσότερο γιὰ τὴ συγκράτησή τους αὐτοῦ παρὰ γιὰ την ἀμυντικὴ ἢ ἐπιθετική τους ἀξία.
Ὅσο γιὰ τὴν ἐξαρτημένη τεχνολογία ποὺ δὰ χορηγείται ἀπὸ τὴν κοινοπραξία τῆς Λόκχηντ, αὐτὴ τὴν εἴχαμε µάθει ἀπὸ τὸν Σπ. Μονδάνο στὸν „Οικονομικό Ταχυδρόμο“ 1126, τῆς 4.12.1975, τον ὁποίο διαβάζει καὶ ὁ Νικολινάκος. Φυσικά αὐτὸ κάτω ἀπὸ τὸ κρατοῦν κοινωνικοοικονομικὸ σύστηµα οὔτε παράξενο εἶναι αλλὰ οὔτε καὶ καινούργιο. Θά ταν πολὺ παράξενο ἄν δὲν ἦταν ἔτσι.
Ὅμως ὁ Νικολινάκος ἐδῶ ἔχει φαντασίες. Ποῦ προέρχονται ἀπὸ τὸ ὅτι στὸ σχόλιό του λείπει τὸ θεωρητικὸ ὑπόβαθρο, λείπει ὅμως καὶ κάποια ἔστω καὶ ὑποτυπώδης λογικὴ συνοχή. Ἐξάρτηση τεχνολογίας ἀπὸ τὴ µιά, πώληση τεχνολογίας «στὰ ἀφρικανικὰ κράτη» ἀπὸ τὴν ἄλλη. „Ας δεῖ στὸ ἄρθρο τοῦ Γιαννίτση στὸν „Οἰκονομιιὸ Ταχυδρόμο“ 1193, τῆς22.1.1976 τά μεγέθη τῆς τεχνολογίας ποὺ ἐξάγεται ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα γιὰ τὶς γῶρες τῆς Μέσης Ανατολῆς: «Οἱ ξένες ἐπιχειρήσεις ποὺ ἦρθαν στὴν Ἑλλάδα ναὶ μὲν αὔξησαν προοδευτικὰ τὶς ἐξαγωγές τους πρὸς τὶς ἀραβικὲς περιοχές ἡ συµµετοχή τους ὅμως στὶς συνολικὲς ἐξαγωγὲς στὴν κατεύθυνση αὐτή, ἀπέχει πολὺ ἀπὸ τὴ συµµετοχή τους στὸ σύνολο τῶν ἕλληνικῶν ἐξαγωγῶν». Ἔχει ὅμως καὶ χειρότερα: «Μὲ τὴν καπιταλιστιπὴ ἀνάπτυξη ποὺ γίνεται στὴ χώρα µας», γράφει ὁ Νικολινάκος σχολιάζοντας τὴν ἵδρυση τῆς ΕΑΒ – ἀλήθεια γιατί ὁ Μονδάνος τὴν ὀνομάζει ΕΒΑΥ, Ἑλληνιἡ Βιοµηχυνία Αεροπορικοῦ Υλικού – ἐντάσσεται ἡ Ελλάδα, ποὺ ἀνῆκε µέχρι τώρα στην Περιφέρεια, στὸ καπιταλιστικό της «Κέντρο». Νομίζω ὅτι οτὸ μέτρο τοῦ δυνατοῦ γιὰ τὸ σύντομο τοῦτο σημείωμα φάνηκε ὅτι αὐτὴ ἡ ἔντονη ἐπιθυμία τοῦ Νικολινάκου µέχρι τώρα δεν ἐκπληρώθηκε. Τουναντίον, μὲ τὸ ἱδρυόμενο ἐργοστάσιο ἀεροπορικοῦ ὑλικοῦ ἑδραιώνεται περισσότερο, ἀκριβῶς λόγω της πρόσθετης ἐξάρτησης ποὺ δημιουργεῖ στὸν τοµέα τῶν στρατιωτικῶν ἐξοπλιομῶν, ποὺ κι αὐτοὶ διέπονται ἀπὸ τοὺς κανόνες τὴς καπιταλιοτικῆς συσσώρευσης καὶ τοῦ κέρδους.
Τὸ σχόλιο τοῦ Νικολινάκου, ἰδωμένο πίσω ἀπὸ τὴν πρόθεσή του, μὲ τὴ στήλη του „νά ξεκαθαρίσει“ ὁριαμένα ζητήματα ποὺ µπλέκονται καὶ
συγχίζονται κατὰ τὴ γνώµη (τ)ου στὴ σκέψη ἐπείνων ποὺ ἀσχολοῦνται μὲ τὰ οἴκονομικὰ τῆς Ἑλλάδας» («ΑΝΤΙ» 27 26 τῆς 6 Σεπτ. 1975), δὲν
ξεκαθάρισε τὴ σχέσή ξένου κεφαλαίου καὶ γενικότερης ἀνάπτυξης τῆς Ἑλλάδος. Ακόμη καὶ ὁ τίτλος του, «ἑλληνικὴ πολεμικὴ βιοµήχανία καὶ ξένο πεφάλαιο», ἀφήνει ἀνοιχτὸ τὸ τί εἴδους σχέση δημιουργεῖται ἀνάμεσα σ αὐτὴ τὴ βιοµηχανία καὶ τὸ ξένο κεφάλαιο, ποὺ θὰ εἶχε τὴν ἀνάλογη ἐπιπτωση στὴν ἑλληνικὴ οἰκονομία. Ἡ ἁπλὴ διαπίστωση ὅτι «ἡ ἀνάληψη κατασκευῆς τῆς ΕΑΒ ἀπὸ τὸ ἅμερικανικὸ κεφάλαιο σηµαίνει ΝΑΤΟ» δὲν αρκει. Ποιὸς θὰ ἄμφισβητοῦσε ὅτι οἱ ξένες ἐπενδύσεις δημιουργοῦν ἐξάρτηση τῆς χώρας ἀπὸ τὸ δυτικὸ κεφάλαιο; Σὲ ποιόν «δημιουργοῦνται ψευδαισθήσεις» γιὰ τὸ ποιὸς ἐλέγχει τη χώρα; Μήπως αὐτὲς τὶς ψευδαισθήσεις γιὰ τὸ ὅτι ξαφνικὰ µπήκαμε οτὸ Κέντρο τοῦ καπιταλιομοῦ, ὅπου ὅμως δὲν μᾶς δέχονται σὰν συναδέλφους (βλέπε καὶ τήν ἀπόφαση τῶν Βρυξελλῶν τῆς 30.1.1976), τὶς πωλήσεις τεχνολογίας στοὺς „Αραβες κλπ. κλπ. τὶς ἔχει ὁ Νικολινάκος ὁ ἴδιος; „Αν εἶναι ἔτσι, τότε θά θελα να πῶ ὅτι δὲν κατάφερε οὔτε αὐτὲς νὰ μας τις δώσει σὲ μιὰ σωστὴ δομή, μ’ ἕνα µίνιµουμ λογικῆς συνέπειας. Κι αὐτῇ ἀκριβῶς λείπει ἀπ τὸ σχόλιό του. Ὅσο γιὰ τὸν ἰδεολογικὸ «ἀέρα» πού τὸ διαπνέει, παρὰ τις προσπάθειες ποὺ κατέβαλα, δὲν μπόρεσα νὰ προσδιορίσω τὴν κατεύθυνση του.